VEPER MADHORE E GJUHES SHQIPE

Shënime rreth “Fjalorit Frazeologjik Rusisht-Shqip” të Prof. Dr. Eshref Ymerit

Nga Skifter Këlliçi

 

Nga fillimi i vitit 1955,  gjatë mësimit të gjuhës ruse në vitin e 4-tv të gjimnazit, mësuesja, na shpjegoi  disa fjalë të urta që ndodheshin ne teks. Midis tyre më kujtohet shprehja të cilën, për lehtësi të lexuesve, po e shkruaj me shkronja shqipe: ” U kogo kto bolit, tot pro to i govorit”. E përkthyer fjalë për fjalë, kjo shprehje në gjuhën shqipe është: “Ai që ndjen dhëmbje veç për të flet.”. Mirëpo në metodë ne, nxënësit,  lexuam shprehjen:” Ku dhëmb dhembi, vete gjuha”.

  Ndonëse e përshtatur me fjalë krejt të tjera, shprehja e dytë ishte më kuptimplote dhe më domethënëse se se e para, aq më tepër se ishte dhe  shprehje e goditur frazeologjike,  e marrë  nga populli. Të tilla shprehje  në atë metodë, për fat të keq e dobët për të mësuar sado pak  mirë gjuhën ruse, ishin shumë të pakta, siç ishin  të pakta edhe tregimet, poezitë e shkrimtarëve të mëdhenj rusë, si dhe përrallat dhe legjendat  e krijuara nga populli rus në shekuj.

  M’u kujtuan këto ngjarje, kur mora në duar “Fjalorin frazeologjik rusisht-shqip”, me 24.160 shpehje frazeologjike të autorit të njohur në këtë fushë, pr. dr. Eshref Ymerit. Them i njohur, sepse  kjo vepër është vazhdë e “Fjalorit sinonimik të gjuhës shqipe” dhe të “Fjalorit frazeologjok italisht- shqip”, përgatitur me bashkautorë të tjerë.

  Nuk më përket mua  të bëj krahasime, sepse çdo vepër ka vlerat e saj, por nuk di se përse më krijohet bindja se ky fjalor dëshmon edhe më shumë për  përpjekurinë gjithnjë në rritje të  autorit në këtë fushë; ose ,me fjalë të tjera,  vepër që arrin nivel edhe  më  të lartë, krahasuar me fjalorët e mëparshëm  frazeologjikë.

  Të qëmtotsh shprehje frazeologjike nga një gjuhë e huaj, dhe në rastin tonë nga rusishtja, kjo nuk është shumë e vështirë, sepse ato I gjen në fjalorë frazeologjikë të rusishtes, të cilat autori I ka kaluar nëëpër duar dhe I ka shfrytëzur me durim dhe kujdes. Por që përballë tyre të vesh shprehje frazeologjike të gjuhës shqipe, kjo është punë që nuk kërkon vetëm durim dhe kujdes,  por edhe talent. Dhe Ymeri ia ka arrtur t’ia dalë mbanë kësaj detyre kaq të vështirë.

 Po  rendis vetëm tre shembuj nga ky fjalor, (gjithnjë me shprehjet ruse të shkruara sipas alfabetit tonë) :

“Dusha’ nje lezhit”. Fjalë për fjalë kjo shprehje përkthehet në shqipe: ”Zemra nuk shtrihet, (nuk qëndron)”. Nuk ka kuptim. Por autori, krahas kësaj shprehjeje ka vënë domethënien e saj në shqipe: “Nuk i ngjit në zemër,  s’ia ngroh zemrën,  nuk i qan zemra për dikë …”. (faqe 353);

 “Bëit v Rime I ne videt papëi“.  Përkthimi :“ Të jesh në Romë dhe të mos shohësh papën”. Kuptimi: “Të shkosh për ujë dhe të mos shohësh burimin’; ose :”Të shikosh e ç’nuk të shikosh, por kryesoren të mos e dallosh”. ( faqe 746).

“Smotri u menja”. Përkthimi:”Më shiko mua”. Kuptimi: ”Shiko, mos guxo!”; ”Leri numrat me mua!”, (faqe 1099).

   Vite më parë, kur bisedoja këtë profesor të nderuar, mësoja edhe të dhëna të jetës së tij. Mësoja për fëmijërinë të kaluar në fshatin e lindjes, Mesaplik të Vlorës, për vitet në gjimnazin e këtij  qyteti, për studimet e larta për gjuhë ruse në Universitetin e Leningradit, vetëm për dy vjet,  për kthimin në atdhe më 1961, pas prishjes së marrëdhënieve me Bashkimin Sovjetik, për vazhdimin e studimeve, po për gjuhë ruse në  fakultetin e gjuhëve të huaja të Universitetit të  Tiranës, për mbarimin me sukses të mësimeve  dhe caktimin e tij pedagog në fakultetin e gjuhëve të huaja, për meritë të njohjes së mirë  të rusishtes….

   Por a mund të quhet njëmend njohës i thellë i një gjuhe cilido që ka përfunduar shumë mirë lëndët e saj për 4 vjt në një fakultet të tillë?. Kurrsesi jo! Po të ishte mjaftuar  vetëm me atë njohje të rusishtes, Ymeri mund  të kishte mbetur një pedagog I mirë, sa për  t’u mësuar studentëve këtë gjuhë. Dhe vetëm kaq. Por  ai vazhdoi  me ngulmim  të thellonte njohuritë e tii në  këtë gjuhë, të kridhej në tunelet e minierës së saj së pashtershme,  jo vetëm duke dhënë leksione, jo vetem duke përkthyer nga rusishtja në shqip vepra letrare, duke përfshirë edhe autoë të mëdhenj, si Dostojevski, por edhe duke përkthyer nga shqipja në rusisht, duke vjelë nga pasuria e guhës shqipe fjalë edhe shprehje frazeologjike, i  ndihmuar edhe nga fakti se  ka origjinë fshatare. Jo vetëm kaq, por duke vjelë   shprehje të tilla edhe nga veprat më të mira  të autorëve tanë të traditës.

 Dhe me këtë pasuri të përvetësuar bukur mirë, që nga viti   1972 dhe deri më 2012 Ymeri  iu punës që shprehjet frazeologjike të shqipes t’i ballafaqonte me  shprehje të  një gjuhe aq të madhe si rusishtja.

Për probleme të mësipërme kam pasur rast të bisedoj, së pari me Sejfulla Malëshovën, (1900-1971), që edhe sot mbahet jo vetëm si njohës i shkëlqyer i rusishtes, por edhe përkthyes nga rusishtja në shqip të autorëvë të mëdhenj klasikë rusë ,(kujtoni vetëm tregimet e pavdekshme të Gorkit në rini të tij), por edhe anasjelltas.

Rritur edhe ai në fshatin Malëshovë, pra njohës i thellë I gjuhës së krahinës së vet, ai, veç italishtes dhe frengjishtes, ishte edhe njohës I thellë i rusishtes,  të mësuar së bashku me xhaxhain tim, Reshat Këlliçi, gjatë viteve të qëndrimit dhe studimit në Bashkimin Sovjetik, (1925-30…).

Kam pasur rast të bisedoj për këto ptobleme edhe me pr. Androkli Kostallarin, (1922-1992) edhe ai njohës i shquar I shqipes dhe rusishtes. Me të parin, Malëshovën,  këto biseda janë bërë deri më 1956, pra para se ai të internohej nga Enver Hoxha në Myzeqe, kur njohuritë e mia ishin të një studenti 18- vjeçar, i  dhënë  pas gjuhës shqipe, që mësonte me zell edhe rusishten,  kur ai më përsëriste se shqipja ka thesare të mëdha në fjalë dhe dhe shprehje  frazeologjike, të denja pr rusishten dhe çdo gjuhë tjetër .

  Por me Kostallarin puna ndyshonte, se kam bisduar me të, jo vetëm si student  i tij,  në  vitet 1955-1959,  por pastaj edhe si gazetar dhe shkrimtar, duke u ndalur   edhe  te    pasuria e madhe e “Fjalorit të   gjuhës shqipe”, (1980),   ku,  sipas fjalëve, janë  përfshirë  shprehje frazeologjike,  meritë edhe e tij, si kryeredaktor.

Por për probleme të frazeologjisë së gjuhës shqipe gjatë viteve 1957-1960, kam pasur rast të bisedoj dhe të diskutoj edhe me  Galina Tregubovën, studente për gjuhë perendimore në Universitetin e Moskës,  e cila erdhi në fakultetin tonë për të mësuar shqipen. Dhe për dy vjet, me punë shumë këmbëngulëse, arriti që,  të hynte në brendësi të shqipes, madje edhe edhe  të dialekteve  të saj .

   E mahniste pasuria frazeologjike e shqipes . Vinte buzën në gaz kur i thoja shprehje të tilla: “Ka gisht   në këtë punë  ,”Ha bukë veç”, ” I shkon kungulli mbi ujë”’; “Me këmbë të lehta”;”Ka lindur para shejtanit”; ose fjalë të urta si: “Shiu i butë, lag të  marrë dhe të butë; ”Dy kunata në shtëpi, shtëpia mbetet pa fshi”; “Gojën qepur, këmbët lepur”; ” Si ma ke kalin që të ngordhi vjet?”,  “Borxhin s’e tret dheu”….

Kishte dëshirë që pas mbarimit të studimeve të punonte në një institut gjuhësor në Bashkimin Sovjetik dhe të studionte pasurinë frazeologjike të shqipes. Por u martua me një diplomat të Amabasadës Sovjetike në Tiranë, që më pas  u emërua me këtë detyrë në vend të tjera të Evropës.

Nuk di nëse Kostallari që u nda nga jeta më 1992, ka pasur si qëllim hartimin e  nje fjalori frazeologjik  rusisht -shqip, aq më tepër, që gruaja e tj ishte ruse. Por, po të ishte gjallë , duke qenë edhe njohës i mirë i italiashtes, do ta përgëzonte Ymerin për  hartimin e fjalorit të parë frazeologjik  italisht shqip, dhe sidomos për hartimn e fjalorit të dytë  frazeologjik rusisht-shqip, për arsyen e thjeshte se ai ishte  diplomuar në Universitetin e Moskës, pikërisht në  gjuhësi, pra natyirsht edhe në   gjuhën ruse.

 Në hyrjen që I bën këtij libri,  pr.dr. Hajri Shehu shkruan: “’Thonë se fjalorët janë librat më të mirë që mund të shkruhen për të tjerët. Ky Fjalor është libri më I mirë që është shkruar dëri tani në fushën e frazeologjisë dygjuhëshe, me kolonë të dytë shqipen. Në fjalor shqipja ballafaqohet me një gjuë të madh e të lëvruar si rusishtja, dhe frazeoogjia dygjuhëshe gjuhë e huaj-shqip pasurohet më shumë”.

 Mbi të gjitha,  pas fjalëve të shoqëruara me shprehje përkatëse frazeologjike,  autotori, si në ”Fjalorin frazeologjik italisht- shqip”, ka renditur dhe shpjegime të karakterit historik dhe shoqëror, që i japin fjalorit edhe karakter enciklopedik.

  Ky fjalor duhej të kishte tërhequr vemëndjen edhe të instituteve gjuhësorë të Rusisë, sepse dëshmon për krahasimin  serioz të  frazeologjisë së gjuhës ruse me gjuhën shqipe, të  një populli,  nga gjuhët më të lashtat  e Evropës.  Dhe kjo mund të bëhej nëpërmjet kanaleve diplomatike, ose më thjesht nga njoftime të Ambasadës së Rusisë në vendin tonë. Nuk duhej të ndikonte në këtë mes veprimtaria publicistike e pr.dr. Eshref Ymerit, sidomos për artikujt dhe punimet e tij,  në të cilët  ka kritikuar ashpër  synimet e ethshme të krerëë të sotëm të Kremlinit, që ende  nuk njohin pavarësinë e Kosoves, dhe që nëpërmjët Serbisë  përpiqen të ndërrhyjnë dhe në punët e brendshme  të saj,  të cilët  me   mënyra të ndryshme kërkojnë edhe të rrisin ndikimin e tyre në Ballkan. Politika nuk duhet të ngatërrohet me shkencën.

  Në  mbyllje  të  këtyre shënimeve, besoj se specialistë të gjuhës ruse, veç Prof. Dr. Hajri  Shehut, do të shkruajnë  për këtë vepër artikuj  më të hollësishëm dhe do të venë në dukje  vlerat e mëdha  shkencore të këtij fjalori, që zë vend të rëndësshëm në fushën e gjuhësisë shqiptare.

 

Comments

comments

-----